درمان های بیولوژیک، همانطور که از نام آن پیداست، محصولاتی هستند که به نوعی از موجودات زنده مشتق می شوند. این درمان ها شامل انواع واکسن ها، اجزای خون و پروتئین هایی است که یا از منابع طبیعی مشتق شده اند یا در آزمایشگاه سنتز می شوند. درمان های بیولوژیک به ویژه برای بیماران مبتلا به بیماری های آلرژیک و ایمونولوژیک کاربرد دارند.
واکسن ها
واکسن ها یکی از مهم ترین پیشرفت ها در تاریخ پزشکی هستند و مسئول محافظت از جمعیت بزرگ در برابر عفونت های بالقوه کشنده ویروسی و باکتریایی هستند. ادوارد جنر اولین واکسن زنده را در سال 1796 با تزریق مایع گرفته شده از تاول آبله گاوی به انسان ساخت که منجر به محافظت در برابر عفونت آبله شد.
امروزه تعدادی از انواع واکسن وجود دارد که به محافظت در برابر تعداد زیادی از ارگانیسم های عفونی کمک می کنند. واکسن های زنده ضعیف شده از شکل زنده اما ضعیف شده میکروارگانیسم استفاده می کنند (به عنوان مثال: سرخک، اوریون، سرخجه)، در حالی که واکسن های کشته شده از ارگانیسم هایی استفاده می کنند که در آزمایشگاه غیرفعال شده اند (مثال: آنفولانزا). واکسن های توکسوئید حاوی سمی هستند که معمولاً توسط یک میکروارگانیسم ساخته می شود. این واکسن ها اثرات مضر یا سمی عفونت (مثلاً دیفتری و کزاز) را مهار می کنند. واکسن های بیوسنتتیک حاوی مواد ساخته دست بشر هستند که شبیه به بخش هایی از میکروارگانیسم واقعی هستند (مثال: واکسن مزدوج هموفیلوس آنفلوآنزا نوع B).
واکسن‌هایی که علیه مواد آلرژی‌زا مانند مایت های گرد و غبار، موی حیوانات، کپک‌ها و گرده‌ها به کار می‌روند، به عنوان درمان‌های مؤثر برای بیماریهای آلرژیک مزمن مانند رینیت آلرژیک و آسم نیز سابقه طولانی دارند. اخیراً، دانشمندان در حال ساخت واکسن‌های مؤثری علیه انواع خاصی از سرطان (به عنوان مثال: ملانوم) هستند، که احتمال دارد در آینده واکسن‌های مشابه بسیار بیشتری در آینده تولید شوند.
اجزای خون
خون کامل از سلول های (قرمز و سفید) و پلاسمای مایع تشکیل شده است. خون تقریباً ترکیبی 50:50 از هر کدام است. متداول ترین فرآورده خونی تزریقی از گلبول های قرمز بسته بندی شده است که برای بیمارانی که از دست دادن حاد خون را تجربه کرده اند تجویز می شود. در حالی که پلاسما فاقد سلول است، غنی از پروتئین های خون است و سه تا از مهم ترین اجزای آن آلبومین، گلوبولین ها و فیبرینوژن هستند. گلوبولین ها شامل ایمونوگلوبولین ها هستند که پروتئین های آنتی بادی هستند که توسط سلول های ایمنی اختصاصی (لنفوسیت های B) تولید می شوند و اجزای کلیدی در جلوگیری از عفونت هستند. این ایمونوگلوبولین ها را می توان به ایمونوگلوبولین های (Ig) A، M، G، D و E جدا کرد و به آنها IgA، IgM، IgG، IgD و IgE می گویند. IgG خالص شده را می توان از پلاسمای تعداد زیادی از افراد عادی که خونشان را اهدا کرده اند جدا کرد. این IgG خالص شده حاوی طیف وسیعی از آنتی بادی‌های اختصاصی برای انواع مختلف باکتری‌ها و ویروس‌ها است و معمولاً برای بیماران مبتلا به انواع مختلف بیماریهای کمبود ایمونوگلوبولین تجویز می‌شود.
پروتئین ها
پروتئین های مفید برای درمان بیماری ها شامل تعدادی از پروتئین های طبیعی به نام سیتوکین ها هستند. سیتوکین ها پروتئین هایی هستند که بدن از آنها برای فعال کردن و سرکوب سلول های ایمنی که در تنظیم ایمنی و محافظت در برابر عفونت ها نقش دارند استفاده می کند. اینترلوکین 2 (Aldesleukin) یک درمان تایید شده برای برخی سرطان ها است، در حالی که اینترفرون گاما و اینترفرون آلفا به عنوان درمان برای انواع خاصی از بیماری های عفونی و وضعیت های کمبود ایمنی استفاده می شود.
آنتی بادی های مونوکلونال یا MAbs، آنتی بادی های تولید شده در آزمایشگاه هستند که پروتئین های خاصی را هدف قرار می دهند که در فرآیندهای بیماری نقش دارند. این پروتئین ها ممکن است آزادانه در پلاسما شناور باشند یا روی سلول ها یافت شوند. برای ایجاد MAbs، محققان به طور معمول پروتئین هدف موجود در انسان را به موش ها تزریق می کنند. هنگامی که موش ها شروع به ساخت آنتی بادی برای این پروتئین خارجی و انسانی می کنند، سلول های لنفوسیت B تولید کننده آنتی بادی از موش ها برداشت می شوند. این لنفوسیت‌های B موش سپس در آزمایشگاه با سلول‌های خاصی ترکیب می‌شوند تا هیبریدوم طولانی‌مدتی ایجاد کنند که به طور مکرر تقسیم می‌شود تا سلول‌های دختر یا کلون‌های یکسانی تولید کند. این آنتی بادی های تک کلون یا "مونوکلونال" همگی با یکدیگر یکسان هستند و می توانند در مقادیر زیاد تولید شوند.
متأسفانه، هنگامی که این آنتی بادی های مشتق شده از موش به انسان داده شد، آنتی بادی به عنوان یک پروتئین یا آنتی ژن خارجی عمل می کند و باعث می شود بیمار آنتی بادی های خود را علیه این آنتی ژن تولید کند. این پاسخ ایمنی توسط بیمار بدون شک منجر به خنثی سازی آنتی بادی موش، کاهش کارایی آن و همچنین منجر به عوارض جانبی شدید احتمالی می شود. برای حل این مشکل، آنتی‌بادی‌های موش با جایگزین کردن قسمت‌های انسانی آنتی‌بادی تا حد ممکن، «انسانی» می‌شوند. برخی از نمونه‌های آنتی‌بادی‌های مونوکلونال درمانی در بیماریهای آلرژیک عبارتند از: omalizumab برای درمان آسم آلرژیک و کهیر مزمن و پولیپ بینی مقاوم به درمان، mepolizumab، benralizumab و reslizumab برای درمان انواع خاصی از آسم و پولیپ بینی و dupilumab برای درمان درماتیت آتوپیک، آسم و پولیپ بینی.
فناوری‌ها به دانشمندان اجازه می‌دهند تا آنتی‌بادی‌های مونوکلونال کاملاً انسانی ایجاد کنند که منجر به افزایش اثربخشی و کاهش خطر عوارض جانبی می‌شود.
تلاش‌های تحقیقاتی قابل توجهی در توسعه درمان‌های بیولوژیکی برای بیماریهای آلرژیک و ایمونولوژیک وجود دارد و این راه را برای گزینه‌های درمانی آینده در افرادی که از این شرایط رنج می‌برند هموار می‌کند.
دکتر بابک قلعه باغی
فوق تخصص آلرژی و ایمونولوژی بالینی
