رینوسینوزیت مزمن (CRS) اختلال التهابی مزمنی است که بینی و سینوس های پارانازال (اطراف بینی) را تحت تاثیر قرار می دهد.
رینوسینوزیت مزمن یکی از شایعترین بیماری های تنفسی مزمن است که تاثیری قابل توجه بر کیفیت زندگی و هزینه های مراقبت بهداشتی می گذارد.
سینوس های پارانازال در واقع حفره هایی در استخوان های صورت و جمجمه هستند که از طریق روزنه هایی کوچک به نام اوستیا در همان سمت به بینی راه دارند. این ارتباط برای کارکرد طبیعی تهویه سینوسی و خروج ترشحات بینی حیاتی است. اگر این راه در اثر فرآیند التهابی در حفره های بینی یا سینوسی یا در هر دو سوی حفره های اوستیا مسدود گردد در آنصورت علائم رینوسینوزیت نمایان می شود.
بر مبنای گزارش جامع اروپا درباره رینوسینوزیت و پولیپ بینی از مظر مدت تداوم علائم به دو دسته حاد و مزمن دسته بندی می شود.
رینوسینوزیت حاد معمولاً بصورت یک بیماری ویروسی که به مدت 7 الی 10 روز طول می کشد آغاز می شود و ممکن است در اثر عفونت باکتریایی ثانویه به رینوسینوزیت باکتریایی تبدیل گردد. در رینوسینوزیت حاد علائم حداکثر به مدت 4 تا 6 هفته تداوم دارند.
رینوسینوزیت مزمن به حالتی اطلاق می شود که 2 یا چند نشانه بیماری از جمله گرفتگی بینی یا خروج ترشحات بینی همراه با درد صورت و/یا کاهش حس بویایی به مدت بیش از8 تا 12 هفته می باشد.
تشخیص طبی رینوسینوزیت مزمن با توجه به نشانه های آندوسکوپیک بینی یا بررسی تغیرات مخاط بینی در سی تی اسکن صورت می گیرد.
افزون بر گرفتگی بینی، ترشحات رنگی (قهوه ای مایل به زرد) که با فین کردن از بینی خارج می گردند یا ازپشت بینی به حلق ریخته می شوند، درد یا فشار صورت، سردرد، کاهش حس بویایی یا فقدان آن نیز دیده شوند.
علائم دیگری که البته کمتر متداول هستند مانند سرفه، بوی نامطبوع دهان، خستگی مفرط، احساس فشار در گوش ها و تب نیز ممکن است عارض شوند.
بیماران مبتلا به رینوسینوزیت مزمن شاهد کاهش قابل توجهی در کیفیت زندگی خود هستند که البته پس از درمان کافی بهبود می یابد.
دلیل ابتلا به رینوسینوزیت مزمن معلوم نیست. این بیماری ممکن است در پی رینوسینوزیت باکتریایی حاد قبلی که بخوبی مورد درمان نگرفته است بوجود آید؛ البته بنظر می رسد این امر علت حقیقی بروز رینوسینوزیت مزمن نباشد. برخی مطالعات نشان داده اند که عفونت، که عمده ترین علت رینوسینوزیت حاد است عامل اصلی ایجاد رینوسینوزیت مزمن نمی باشد (حتی در مواردی که رشد میکروارگانیسم هایی مانند باکتری یا قارچ در ترشحات بینی و سینوس ها مشاهده شده است) این امر که کلونی باکتری یا قارچ ها علت اصلی بیماری هستند به اثبات نرسیده است.
عوامل زمینه ساز بسیاری همانند بدشکلی آناتومی حفره بینی یا سینوس ها، پاسخ ایمنی ناکافی به عفونت، عدم تحمل یا آلرژی به مواد دارویی خاص، کارکرد معیوب خروج ترشحات موجود در حفره های بینی و سینوس یا اثر زخم های ناشی از جراحی های مکرر سینوس و غیره در ابتلا به رینوسینوزیت مزمن دخیل هستند.
هر چند تشخیص بالینی رینوسینوزیت مزمن مبتنی بر وجود علائم خاص این بیماری است، برخی اقدامات تشخیصی نیز صورت می گیرد تا نه تنها علائمی که بطور بالینی یافت شده تأیید شوند بلکه شدت بیماری تعیین شده و عوامل زمینه ساز بررسی گردد.
معمولاً آندوسکوپی بینی، سی تی اسکن و در مواردی خاص تست آلرژی صورت می گیرد.
با اینحال، در مواردی که بیماری به درمان استاندارد پاسخ نمی دهد بعضی از روش های دیگر من جمله تست میکروبیولوژی، سیتولوژی، اندازه گیری تخلیه ترشحات و حتی نمونه برداری از غشای مخاط سینوس را می توان انجام داد.
هنگامی که یک عامل زمینه ساز اصلی شناسایی و درمان می شود شدت شدت سینوزیت مزمن معمولاً بهبود می یابد.
شایان ذکر است که تومور های خوش خیم و بدخیم علائمی دارند که مشابه با تشخیص سینوزیت مزمن هستند.
اگر علائم غالباً در یک طرفه باشند، نشانه هایی از خونریزی در یک سمت وجود داشته باشد، یا بیمار مشکلاتی در بینایی و نیز سردردهای شدیدی داشته باشد در آنصورت اقدامات تشخیصی بیشتری مورد نیاز است که در گام نخست آندوسکوپی دقیق و تصویربرداری با سی تی اسکن یا ام آر آی باید صورت گیرد.
رینوسینوزیت مزمن را می توان با توجه به شدت علائم در بیمار و تاثیر آن بر کیفیت زندگی بطور گام به گام درمان نمود.
بیماران مبتلا به سینوزیت مزمن خفیف، اصولاً با شستشوی بینی با آب محلول نمکی ایزوتونیک (سرم شستشو) و به دنبال آن استفاده از کورتیکوستروئید های موضعی درمان می شوند.
در موارد شدیدتر بیماری، هنگامی که شستشوی بینی و اسپری های استروئید بینی ثمربخش نیستند، بیمار می تواند درمانی طولانی مدت با دز پایین آنتی بیوتیک ها را استفاده نماید.
عود بیماریِ رینوسینوزیت در بیماران بعلت عفونت باکتریایی است و باید به کمک آنتی بیوتیک هدفمند درمان شود.
درمان سینوزیت مزمن درمانی بلند مدت است که در بعضی موارد منتهی به جراحی می گردد. با اینحال حتی پس از جراحی درمانهای دارویی مانند شستشو و استروئید های موضعی باید ادامه یابد و معاینات دوره ای بعد از جراحی ضروری میباشد.
از سکونت در اتاق هایی که بسیار گرم و خشک هستند پرهیز کنید.
از کشیدن سیگار خودداری کنید.
به اندازه کافی مایعات مصرف نمائید.
دیگر اقدامات کلی که می توان انجام داد عبارتند از:
استنشاق بخار آب 2 تا 4 مرتبه در روز کمک شایانی می نماید و البته هزینه ای ندارد و تجهیزات گران قیمتی نمی خواهد. به راحتی بنشینید و روی کاسه ای از آب داغ در حد جوش خم شوید و سر خود را با حوله ای بپوشانید تا بخار آب زیر حوله باقی بماند (هیچگاه بخار آبِ در حال جوش را استنشاق نکنید). بخار آب را باید بطور مستمر به مدت 10 دقیقه استنشاق کرد.
می توان عرق نعناع یا ترکیب معطر دیگری را به آب افزود. استفاده از دوش های طولانی مدت بخار، بخارساز ها و سونا نیز گزینه های دیگر است (ولی لطفاً حتماً صرفه جویی در مصرف آب را در نظر داشته باشید)
شستن بینی می تواند در بهبود عملکرد مخاط بینی و جلوگیری از سینوزیت مزمن بسیار سودمند باشد. محلول نمکی را می توان با استفاده از بسته های نمک های طبی در خانه تهیه نمود. شستشوی بینی را 2 تا 4 بار در روز انجام دهید.
ویژگی های اصلی شستشوی بینی مطلوب عبارتند از:
